بسیاری از مباحث فلسفه ی اسلامی مقدمه یی برای مبرهن سازی مسایل خداشناسی شمرده میشوند. از جمله ی این مباحث که عنوان برجسته یی پیدا نکرده است، تقسیم دو بخشی وجود به رابط و مستقل در حکمت صدرایی است. این دیدگاه که از تحلیل رابطه ی علیت بدست می آید، نکته ی ارزنده یی بیان میکند که براساس آن اصل هستی و ذات حق، سراسر بینیازی و استقلال است و مخلوقات او صرف وابستگی و تعلق به او به شمار میروند. براهین خداشناسی، از قبیل اثبات ذات و صفات، در پرتو این حقیقت، استحکام ویژه یی پیدا میکنند. همچنین وابستگی محض ممکنات، وجودی غنی و مستقل مطلق را ایجاب میکند که دوگانگی در ساحت او راه ندارد؛ زیرا نفی وحدانیت ذات حق، مستلزم تحقق دو امر محال، یعنی استقلال یافتن موجودات رابط و نقصان نسبی غنی مطلق خواهد بود.
همچنین مسائلی مانند توحید ربوبی و افعالی و قدرت و اراده ی فراگیر الهی، در پرتو این مسئله تبیین قابل قبولی می یابند. علم الهی بویژه علم به جزئیات متغیر، با این دیدگاه به اثبات میرسد؛ چرا که این امور جزئی همانند سایر ممکنات، تعلقات محض به آفریننده ی خویش هستند و در نتیجه عین حضور نزد او خواهند بود.
27 مهر 1397
رساله اي که در اينجا به چاپ مي رسد اثري است فلسفي که در نسخه هاي خطي آن گفته شده است که متعلّق به ابن سيناست، ولي ظاهراً به قلم نويسنده اي است اهل فلسفه و منطق که حدوداً در قرن هفتم مي زيسته است. متأسفانه اين نويسنده هيچ نشانه اي از خود در اين اثر به جا نگذاشته است. اسم اين اثر در اکثر نسخه هاي خطي آن، از جمله سه نسخه اي که مورد استفاده ي ما قرار گرفته است، «کتاب تشريح الوجود» است، ولي مرحوم دکتر يحيي مهدوي دو نام ديگر هم از براي آن ذکر کرده است، يکي «تشريح الاعضاء» و ديگر «حقايق انسانيّه». ولي به نظر مي رسد که اسم صحيح آن همان «تشريح الوجود» باشد که در اکثر نسخه هاي خطي قيد شده است.
27 مهر 1397
انگيزه و عادت دو عامل بسيار تأثيرگذار در امر تربيت فرد است. انگيزه سبب تشويق انسان به انجام يا ترک کاري مي شود، و در يک نظام تربيتي با ايجاد عادات مطلوب مي توان افراد را بسوي اهداف مورد نظر سوق داد.
صدرالمتألهين نيز به بحث انگيزه و عادت و تأثير شگرف اين دو عامل در تربيت فرد توجه وافري داشته است. او انگيزه را به دو قسم بيروني و دروني تقسيم کرده و معتقد است تأثير انگيزه هاي دروني در تربيت فرد بسيار بيشتر از انگيزه هاي بيروني است. وي همچنين از عادت به ملکه تعبير کرده است و در کتب مختلف خود به تبيين تأثير شگرف عادات و پسنديده در تربيت شخص پرداخته است.
در اين مقاله برآنيم ضمن تبيين و توضيح نظريات صدرالمتألهين در مورد عادت و انگيزه و تأثير آن در تربيت به زيربناهاي فلسفي نظام تربيتي او اشاره شود.
20 مهر 1397
در ميان مجموعه آرا و نظريات فلسفى ميرداماد ـ جداى از نظرياتى كه مورد اتّفاق حكماى پيش از او بوده و يا به نوعى اشتهار داشته ـ به سه دسته برمى خوريم:
آراى [1]ابداعى و ابتكارى، مانند: تقدّم دهرى و تقدّم سرمدى و بتبع آن حدوث دهرى و حدوث سرمدى.
آرايى كه كمتر كسى بدانها قائل بوده ـ اقوال شاذّ و نادر و باصطلاح خلاف مشهور مانند: انحصار مقولات در دو مقوله.
راه حلّهايى كه براى حلّ برخى از معضلات و مشكلات علوم ارائه كرده، مانند: نظريه وحدت حمل براى رفع تناقض از قضاياى متناقض نما.
در اين نوشتار باجمال به برخى از اين نوع انديشه ها اشاره مى كنيم:
9 مهر 1397